መሰረታዊ የምጣኔ ሀብት ህግጋት

መሰረታዊ የሆነው የምጣኔ ሀብት ህግ የአቅርቦትና የፍላጎት ህግ ሲሆን ይኀውም በመጀመሪያ ሴይ በተባለ ፈረንሳዊ የተገኘውና የሴይ ሀግ በመባል የሚታወቀው የሴይ ህግ ነው። ይህም በአቅርቦትና በፍላጎት መሀከል ያለውን የሚተነትን ሲሆን የብሉይ ዘመን ምጣኔ ሀብት አስተሳሰብ መሰረት ነው ። የእርሱ ህግ የሚለው አቅርቦት የራሱን ፍላጎት ይፈጥራል (Supply Creates its Own Demand) የሚል ነው ። ምንም አንኳን በምጣኔ - ሀብት ውስጥ ህግጋት ቢኖሩም ፣እንደ ተፈጥሮ ሳይንስ ዝንፍ ሳይሉ በማንኛውም ሁኔታ የሚሰሩ አይደሉም ።

ይህም ማለት አቅርቦት እስካለ ድረስ ፍላጎትም ይኖራል ማለት ሲሆን በሌላ አነጋገር የፍላጎት ችግር አይኖርም ማለት ነው ። ስለዚህ በአገር ኢኮኖሚ ደረጃ ስናስበው የአንድ አገር ኢኮኖሚ እንደፈለገው ቢያመርት የገበያ ወይንም የገዢ ችግር አይኖርበትም ማለት ነው ።ይህ አስተሳሰብ የብሉይ (Classical Economics) እጅግ መሰረታዊ የሆነ ፍልስፍና ሲሆን ለብዙ አመታት ያለጥያቄ ተቀባይነትን አግኝቶ ኖሯል ።በተለይም እወሰ ስከ 1930ዎቹ የአለም ምጣኔ - ሀብት ዝቅጠት (The Great Depression) ድረስ የብሉይ አስተሳሰሰብ ገዢ መሰረታዊ ሀሳብ ሆኖ ቆይቷል ። ከ1930ዎቹ ቀውስ በኋላ ግን በኬነስ አማካይነት የኬነዢያን አስተሳሰብ የበላይነቱን ተጋርቶታል ።

ይሁን እንጂ ጉዳዩ ቀላል አይደለም ፣ እንደውም እንደ ማርክሲስቶች አባባል የአቅርቦትና የፍላጎት አለመጣጣም መሰረታዊ የካፒታሊዝም ስርአት ውስጣዊ ቅራኔ ነው ። በአቅርቦትና በፍላጎት መሀከል መጣጣም አለመኖር በአለም ላይ ለታዩት በርካታ የምጣኔ - ሀብት መቀዛቀዞችና መዝቀጦች ዋነኛ ምክንያት ነው ። ምንም እንኳን ልል የሆነ የመንግስት ፖሊሲ ፣ የመዋእለ - ንዋይ አፍሳሾችና ፣ የባንኮች መስገብገብና (Speculation) ባህሪ ችግሩን የማባባበስ ባህሪ ቢኖረውም ጉዳዩ ግን የካፒታሊዝም ስርአት የፈጠረው ችግር ነው የሚል ክርክር በማርክሲስቶች በኩል ይቀርባል ።

የሴይ ህግ የምጣኔ - ሀብት ዋና ንድፈ - ሀሳባዊ መሰረት ሆኖ አሁንም ድረስ የሚያገልግል ነው ። በምጣኔ - ሀብት ውስጥ ምንም እንኳን ከእውነተኛው አለም የራቁ ቢሆንም በጣም ንድፈ - ሀሳባዊ የሆኑ ሀሳቦችን መጠቀም የተመለደ ነው ። በኬነስ በ1936 ዓ.ም በታተመው መፅሀፍ ከመፈተኑ ውጪ ለክፍለ ዘመናት ያለጥያቄ ተቀባይነትን አግኝቶ ቆይቷል ። የሴይን ህግ በመከተልም አልፍሬድ ማርሻል የተባለው ታላቁ እንግሊዛዊ የምጣኔ - ሀብት ሊቅ የአቅርቦትናንና የፍላጎትን ህግ መሰረት እና ሂሳባዊ ስሌቶችን በመጠቀም የአቅርቦትንና የፍላጎትን  ሂሳባዊ ቀመርና በግራፍ አመልክቷል።

የዚህ አስተሳሰብ መሰረት መናድ የጀመረው የታላቁ የአለም ኢኮኖሚ መዝቀጥ (The Great Depression) እ.ኤ.አ.በ1930ዎቹ በተከሰተበት ወቅት ሲሆን ያንን ታላቅና ግዙፍ የሆነ አለም አቀፋዊ የሆነ የምጣኔ ሀብት ችግር በአለም ላይ ታይቶ በማይታወቅ ሁኔታ የስራ አጥነትን ፣ የፋብሪካዎች መዘጋትን ፣ ገንዘብ ግሽበትንና ብሎም ለሁለተኛው የአለም ጦርነት አንዱ መነሻ ሊሆን በቅቷል ። በዚህ ወቅት ጆን ሚያራንድ ኬነስ የተባለው እንግሊዛዊ የምጣኔ ሀብት ባለሙያ ቀደምት ከነበረው የብሉይ የምጣኔ ሀብት አስተሳሰብን በመቀየርና ሌላ መስመርን በመቀየስ መፍትሄውን ለማግኘት በቅቷል ።

የኬነስ አስተሳሰብ ቀደምት የነበረውን አቅርቦት የራሱን ፍላጎት ይፈጥራል የሚለውን የሴይን አስተሳሰብ አቅርቦት ቢኖርም ግን የግድ ግን ፍላጎትን ይፈጥራል ማለት እንዳልሆነ ታይቷል ስለሆነም ኬነስ ያቀረበው ሀሳብ መንግስት ጣልቃ ገብቶ ኢኮኖሚውን በማነቃቃት ፍላጎትን ማሳደግ አለበት የሚል ነው ።

ካርል ማርክስም አንዱ የካፒታሊዝም ስርአት ችግር ያመረተውን ያህል ገበያ አይኖረውም የሚል ሲሆን ፣ ከፍተኛ አቅርቦት ቢኖርም ፍላጎት ግን የአቅርቦት ያክልን ስለማያድግ የምጣኔ - ሀብት ችግሮች ይከሰታሉ ፣ ይህምምንን ኬነስ በመረዳት የኬነስ አስተሳሰብ ኢኮኖሚ ችግር ውስጥ በሚገባበት ወቅት ኢኮኖሚዎችን ፍላጎት ማነቃቃት ፍቱንና ትክክለኛ መፍትሄ መሆኑ በተደጋጋሚ የታየ ሲሆን ዋናው ጥያቄ ግን መንግስት በኢኮኖሚው ውስጥ ጣልቃ የሚገባው በምን አይነት ሁኔታ መሆን አለበት የሚለውና እስከምን ድረስ ነው መግባት ያለበት የሚለው ነገር ግን ምንግዜም ቢሆን አወዛጋቢ ነው ።ለምሳሌ እ.ኤአ. እ.ኤ.አ በ2008 በአሜሪካን ሀገር በተፈጠረው የገንዘብ ቀውስና የኢኮኖሚ ዝቅጠት ውስጥ መግባት ምክንያት ሁለቱንም የአሜሪካ ዋና ዋና ፓርቲዎች ማለትም ሪፐብሊካኖችም ሆኑ ዲሞክራቶች ኢኮኖሚውን ማነቃቃት እንዳለት ሲስማሙ መጠኑና በምን አይነት ሁኔታ ማነቃቂያው መፈፀም አለበት በሚለው ጉዳይ ላይ ግን ሰፊ ልዩነት አላቸው ።

ሀገሪቱ በእዳ ውስጥ እየተዘፈቀች በነበረበት ወቅት እ.ኤ.አ. ከ2008 በፊት ዘመን አንዳንዶች አሜሪካ እየተዘፈቀችበት የነበረው እዳ ያስገርማቸው የነበረ ሲሆን ፣ ይሄን ያህል እዳ ለመሸከም እና የበጀት ጉድለትን ለማሳየት የሚያስችላት ልዩ የሚያደርጋት ወይም የተለየ ነገር አላት ወይ ብለው እስከመጠየቅ ደርሰው የነበረ ሲሆን ፤ ነገር ግን ከጥቂት አመታት በኋላ የኦባማ አስተዳደር ወደ ስልጣን ከመጣ ከሁለት አመት በኋላ ግን የእዳ ጣሪያውን ከፍ ለማድረግ በኮንግሬሱ በአስተዳደሩ መሀከል የታየው እሰጥ አገባ ግን ለመጀመሪያ ጊዜ የችግሩን ጥልቀትና ስፋት ህዝቡ እንዲረዳው አስችሎታል ። 

ነገር ግን ይሄው እዳ ውሎ አድሮ የመንግስት ተቋማትን እንዲዘጉ እስከማሳሰብ ድረስ ደርሷል ፣ አንዳንድ ክፍለ ሀገራትና ከተሞችም ከእዳ ብዛት የተነሳ የኪሳራ መክሰራቸውን እስከማወጅ መክሰራቸውን እስከማሳወቅ (File for Bankruptcy) ድረስ ደርሰዋል ። ይህም ካርል ማርክስ ይህን በውስጣዊ ተቃርኖዎች የተሞላው የካፒታሊዝም ስርአት የራሱን መቃብር ይቆፍራል ይለዋል ።በግብር በሚሰበሰብ ገንዘብ የባንክ ብድርንና ወለድን መክፈል እጅግ ፈታኝና በረጅም ጊዜ ሀብታም ለሆነ ሀገርም ቢሆን ፈታኝ እየሆነ እንደሚሄድ  የታወቀ ሀቅ ነው ።

ኬነስ የአንደኛው የአለም ጦርነት ሲያበቃ አሸናፊ ሀይሎች በቬርሳሌስ ስምምነትአማካይነት በጀርመን ላይ የተጋነነ ትርጉም የለሽ ቅጣትን መጣላቸው ቆይቶና ውሎ አድሮ ችግርን እንደሚያመጣ ከተረዱና እና ካስጠነቀቁ ጥቂት ሰዎች አንዱ ነው ። ይህ ብቻ ሳይሆን የሁለተኛው የአለም ጦርነት እንዳበቃ በጎደለው እሚሞሉ ፣ ባነሰው የሚጨምሩ የምጣኔ - ሀብት አለም አቀፍ ተቋማትን መፍጠርን አስፈላጊነት በመረዳት የአለም የገንዘብ ድርጅትንና የአለም ባንክ እንዲቋቋሙ አስተዋፅኦ አድርጓል ።

እ.ኤ.አ. በ1930ዎቹ የአለም የታላቁ ምጣኔ - ሀብት ቀውስ ከተከሰተ በኋላ ፣ ቀደም በሎ የነበረው የብሉይ የምጣኔ - ሀብት አስተዳደር በምጣኔ - ሀብቱ ውስጥ ችግር ቢፈጠር የሚለውን ትኩረት አላደረገበትም ማለት ይቻላል ።

ይሁን እንጂ የኬነስ ሀሳብ በምጣኔ - ሀብት ሙያ ውስጥ መሰረታዊ የአስተሳሰብ ልዩነትንና ፣ የርእዮተ - አለም መስመር መለያየትን ፣ የፖለቲካ ልዩነቶችን እሚያሳይ ነው ። የብሉይ አስተሳሰብ ፍልስፍና የኬነስ አስተሳሰብ መሰረታዊ የፍልስፍናዎቹ ልዩነቶች ኬነስ ሙሉ ለሙሉ ገበያ የምጣኔ ሀብትን ችግር እንደማይፈታ የተረዳ ሲሆን ፣ ወደም ባለው በብሉይ የምጣኔ - ሀብት አስተሳሰብ ግን ምጣኔ - ሀብት ውስጥ ችግር ቢከሰት ራሱ ገበያው ያስተካክለዋል የሚለውን ሀሳብ የተቀበሉ ሲሆን ይሄንን አስተሳሳብ ለመፈተን ፣ ወይም ለማቀየር አልሞከሩም ።

ኬነስ ግን ይህንን በመረዳት እ.ኤ.አ. በ1946 ዓ.ም. ባሳተመው ፈር - ቀዳጅ የሆነ መፅሀፍስለ ገንዘብ ፣ ወለድና አጠቃላይ የምጣኔውን እኩልነት የሚያስረዳውን ሀሳብ ማፍለቅ ችሏል ።ይሁን እንጂ የዳግመኛ ብሉይ ምጣኔ - ሀብት አስተሳሰብ (Neo - Classical) አራማጆች(Objective) ነው ተብሎ ሲወሰድ ፣ የኬነስና የሱ ዳግመኛ ተከታዮች ግን እንደየሁኔታው (Subjective) ነው ማለት ይቻላል ። ከቅርብ ግዜ ወዲህ የኬነስ ተከታዮችና አራማጆች በምጣኔ - ሀብቱ ውስጥ ተደማጭነታቸው እየጨመረ በመምጣቱ በርካታ የኖቤል ሽልማትን ብንወስድ በአብዛኛው የኬነስና የእርሱ ተከታዮች (ኒው ኬነዢያንስ» ናቸው የሚወስዱት ። 

ልጓም የሌለው ካፒታሊዝም ወይም ለኩባንያዎች ጥቅም ብቻ የቆመ የኮርፖሬት ካፒታሊዝም ውጤቱ የማያምር ሲሆን ፤ በምእራቡ አለም እንድታየው ውሎ አድሮ የስርአቱን ህጋዊ ተቀባይነትና ውክልናን ጥያቄ ውስጥ እንዲገባ ሁሉ ሊያደርግ ይችላል ።የምርጫው ስርአት ራሱ በኩባንያዎች እንደፈለገው ሁኖ እሚጠመዘዝ ከሆነ ፣ በምርጫ ስርአቱ ላይ ብዙሀኑ ህዝብ አመኔታ እንዲያጣ ብሎም ስርአቱ ህጋዊ ተቀባይነቱን (Legitimacy) እንዲያጣ ያደርጋል ። 

የኬነስ አስተሳሰብ ግን እንደው ፍፁም ሁልግዜ የሚሰራ ነው አይባልም ። ዋናው የኬነስ እና የእርሱ ተከታዮች ፍልስፍና ችግሩ ፣ መንግስት በምጣኔ - ሀብቱ ውስጥ ያለው ተሳትፎ ምን ድረስ ነው የሚለው ነው ። ይህም እ.ኤ.አ. በ2008 ዓ.ም.ከተከሰተው የአለም የምጣኔ - ሀብት የገንዘብ ቀውስ የአሜሪካ ፖለቲከኞች ይህንን ችግር ለመፍታት የኬነስ ሀሳብ ነው ዳግመኛ በተግባር ላይ የዋለው ። የቡሽም ሆኑ የኦባማ አስተዳደር ይህንን ሀሳብ የተከተሉ ሲሆን፣ ምን ድረስ ነው መንግስት በምጣኔ - ሀብቱ ውስጥ መሳተፍ ያለበት የሚለው ላይ ግን ስምምነት የለም ። በተለይም ከዚህ ቀውስ በኋላ መንግስታት በተደጋጋሚ የመንግስትን ወጪ ቢጨምሩም ፣ ተጨማሪ ገንዘብ ወደ ምጣኔ ሀብቱ ቢለቁም ፣ ምጣኔ ሀብቱ ግን ካለበት እንኳን ሊንቀሳስ ጭራሽ ወደ ባሰ እዳ ውስጥ መዘፈቅና ፣ የገንዘብ ግሽበትን ማሳየቱ አልቀረም ። 

ይህ ቀውስም ሆነ በ1930ዎቹ የተከሰተው ለታላቁ የአለም ምጣኔ - ሀብት አዘቅት (The Great Depression) መነሻቸው አሜሪካ ሆኖ ለተቀረው አለምም የተረፉ ናቸው ። ሁለቱም ቀውሶች ምንም እንኳን አሜሪካን አገር ውስጥ ቢነሱም ቀጥሎ ወደ አውሮፓ ብሎም ወደ ተቀረው የአለማችን ክፍል ተዛምተዋል ።  ይህም አሜሪካ ካላት ግዙፍ የገንዘብና የምጣኔ - ሀብት አቅም ምክንያት የአለም ምጣኔ - ሀብት በአሜሪካ እድገትና ውድቀት ላይ የተመሰረተ በመሆኑ እነሱ ችግር ውስጥ ከገቡ ለሌላውም የመትረፍ እድሉ ሰፊ ነው ። ምንም እንኳን አሁን አሜሪካ በ1930ዎቹ ከነበራት ከአለም አመታዊ ምርት ወደ ግማሽ እሚጠጋውን እምታመርት ሀገር የነበረች ቢሆንም ከአውሮፓውያን ጋር ስትደመር በአለም ላይ ያለውን አመታዊ ምርት 80 በመቶውን በዛን ዘመን ያመርቱ የነበሩት አውሮፓና አሜሪካ ነበሩ ። የተቀረው አለም በድህነት ፣ በእርስ በእርስ ጦርነት ፣ በቅኝ ግዛት ፣  በየሚማቅቅበት ዘመን ነበረ ።

የምጣኔ - ሀብት ባለሙያዎች ዘንድ በዚህ ጉዳይ ላይ ሙሉ መግባባት የሌለ ሲሆን፣ በተለይም መንግስት ዝም ብሎ የመንግስት ወጪ ቢያወጣ የዋጋ ግሽበትንና የገንዘቡ የመግዛት አቅም መቀነስን ያስከትላል ። በተለይም እ.ኤ.አ. ከ2008ቱ ቀውስ ወዲህ የምእራብ ሀገራት ከፍተኛ የመንግስት ወጪን በማውጣት ቀጣይነት ያለው ዘላቂ የሆነ የስራ እድል እንዲኖር ማድረግ ግንምን ያህል ድረስ ሊሰራ እንደሚችል አጠያያቂ ነው ።አሁን ባለው የምእራባውያን የምጣኔ - ሀብት አደረጃጀት የመንግስት ገንዘብ ለጊዜው ካልሆነ በስተቀር ፣ዘላቂ የሆነ ቋሚ የስራ እድልን ሊፈጥር አይችልም ። ባደገ የካፒታሊስት ምጣኔ - ሀብት ውስጥ ለጊዜው የግሉ ክፍለ - ኢኮኖሚ እንዲነቃቃ ከማገዝ በስተቀር ፤ በረጅም ግዜ በመንግስት ገንዘብ ቋሚ የሆነና ለብዙ ዜጎች የሚሆን በርካታ የስራ እድሎችን መፍጠር አይችልም ።