ታላላቅ ሰዎችና ስራዎቻቸው

በዓለም ታሪክ ውስጥ ግለሰብ ሰዎች ለዓለም ያደረጉት አበርክቶ ለክፍለ ዘመናት ህልውና ከነበራቸው ታላላቅ ኢምፓየሮችና ነገስታት ካደረጉት በብዙ እጥፍ ይበልጣል ፡፡ ለምሳሌ ከግሪክ ስልጣኔ እና ኢምፓየር ይልቅ ታላላቆቹ የግሪክ ፈላስፎች በዘመናቸው ለሰው ልጅ ያበረከቱት ይልቃል ፡፡ ግሪክን ከሚያክል ስልጣኔ ይልቅ በተደጋጋሚ ስማቸው የሚነሳው ፕሌቶ፣አሪስቶትል እና ሶቅራጥስ እና መሰል የግሪክ ፈላፋዎች ናቸው ቢባል ማጋነን አይሆንም ፡፡

በዚህም በአንድ ዘመን ወይም በጥቂት ክፍለ ዘመናት ውስጥ ተነስተው ገነው ከዚያም ከሚደበዝዙት ኢምፓየሮችና ማንም የሚያስታውሳቸው ከማይኖረው ነገስታት እና ስልጣኔዎች ይልቅ ዘመንና ጊዜን ፣ ትውልድን ቋንቋን መሻገር የሚችለው እውቀትና ሃሳብ እንዲሁም የዚሁ እውቀት ጥበብና ሃሳብ ባለቤቶች ፈላፎችና ገጣሚዎች፣ደራሲዎች፣ሰአሊዎች ይበልጣሉ ፡፡ ለምሳሌ የጥንት ሮማውያንን ብንወስድ ኦቪድን የመሰለ ገጣሚን አፍርተዋል፡፡ ሜታሞርፎሲስንና (Metamorphosis) የፍቅር ጥበብ (The Art of Love)ን የመሳሰሉ ፅሁፎችን በቅኔ የፃፈው ይህ ባለቅኔ ፣ ገጣሚና ፈላስፋ የጥንት ሮማውያን ለመቶዎች አመታት በዓለም ላይ በሀያልነት ሲቆዩ ካፈሯቸው በጣት ከሚቆጠሩ ጥቂት ታላላቅ ሰዎች ሆኖ በታሪክ ሲሰፍር ፅሁፎቹ አሁንም ድረስ እንደ አዲስ ይነበባሉ ፡፡ ይህ ገጣሚ፣ በአብዛኛው ስማቸው በደግ ከማይነሳው እንደ ኔሮና ካሊጉላን ከመሳሰሉት ሮማውያን ነገስታት ይልቅ ታሪክ ሲያስታውሰው ይኖራል ፡፡ 

ሰአሊዎችንም ብንወስድ ለምሳሌ ፓብሎ ፒካሶ ስራዎች ሰአሊው ካለፈ በኋላ፤ አሁንም ድረስ በዋጋም ሆነ በተወዳጅት የላቁ ሲሆን የእርሱ ስራዎች ዋጋም የአክስዮን ገበያዎችን የሚበልጥ የዋጋ እድገትና ዋስትና ያላቸው ሆነው ተገኝተዋል ፡፡ ሊኦናርዶ ዳቬንቺም እንዲሁ ከጣልያን የህዳሴው ዘመን ሰአሊና ፈላስፋዎች አንዱ ሆኖ ሁለገብ እና ተወዳጅ አርቲስት ሆኖ በታሪክ ሲሰፍር እርሱ የኖረበት ዘመን የጣልያን መሳፍንትና መኳንንት እነማን እንደነበሩም ማንም ትዝ አይለውም ፡፡

የዓለም ቱጃሮችን ታሪክን ብንመለከት ከነገስታቱ ብዙም የተለየ አይደለም ፡፡ የአለም ህተ ሀብታሞችም እንደ ነገስታቱ በቀላሉ የሚረሱ ሲሆን በጣም ደግና ለጋስ ካልሆኑ በስተቀርማ ስማቸውን ማንም አያነሳውም ፡፡ ለምሳሌ አሜሪካዊው ቱጃር ሮክፌለርን ብንወስድ ተወዳዳሪዎቹን ከገበያ በማስወጣት የሚታወቀው ይሄው የንግድ ሰው ተፎካካሪዎቹን አግባብ ባልሆነ መንገድ ከገበያ በማሰወጣት ሲታወቅ እርሱ በመሀል ኒውዮርክ ያሰራው የኢምፓየር ስቴት ህንፃ አሁንም ድረስ በኒውዮርክ ከተማ ሲገኝ ለስሙ መታሰቢያ ቢሆነውም እና የአሁኖቹን የአሜሪካንን የነዳጅ ኩባንያዎች መሰረት ጥሏል ቢባልም ሌላ እምብዛም የሚታወስበት ነገር የለም፡፡

ከዚህ እምንረዳው በታሪክ ለሰው ልጅ አንድ እርምጃ አስተዋፅኦን ያበረከቱ ሰዎች የበለጠ ዋጋ እንደሚሰጣቸው ሲሆን ፣ ምንም እንኳን ብዙዎቹ በዘመናቸው የማይወደዱና ተሰሚነት ያልነበራቸው ፣ ወይም የተረሱና የተገለሉ የነበሩ ሊሆኑ ቢችሉም ካለፉ በኋላ ግን የስራቸውን ጥቅም በማየት በመጪዎቹ ትውልዶች የሚከበሩና ዋጋ የሚሰጣቸው ይሆናሉ ፡፡ ከምእራቡ ዓለም አዳዲስ ቴክኖሎጂን በመፍጠር እንደ ቶማስ ኤዲሰን ፣ስቲቭ ጆብስ ፣ ቢል ጌትስን የመሳሰሉት ሰዎች በታሪክ ስፍራ የሚሰጣው ናቸው ፡፡ 

ይህ በአፍሪካ የባሰ ሲሆን አፍሪካ ውስጥ ከእውቀት ሰው ይልቅ አሁን በስልጣን ወይም በሀብት ማማ ላይ ያሉ ሰዎች የበለጠ ዋጋና አክብሮት የሚሰጣቸው ሲሆን ለጥበበኞችና ፣ ለደራሲዎች ፣ ለሰአሊዎችና ለመሳሰሉ አሁን በህይወት እያሉ የሚሰጠው ክብር እጅግ ዝቅ ያለ ነው ምናልባት ካለፉ ከጊዜ በኋላ ሊሆን ይችላል የተሻለ ክብርንና መታወስን ሊያገኙ የሚችሉት ፡፡

የቅጂና ተዛማጅ መብት

አንዳንደ አገራት እንደ ጃፓን ያሉ አገራት የፓተንት ህግ ያላቸው ሲሆን አንድ ሰራተኛ በሚሰራበት ኩባንያ ውስጥ አዲስ ነገርን ፈልስፎ ቢገኝ ቀድሞ ኩባንያዎች በጣም ትንሽ ገንዘብን ይከፍሉና ምርቱን ግን በመቸብቸብ እጅግ ትርፋማ ይሆኑ የነበረ ሲሆን በአንፃሩ ግን ፈጠራውን ላመነጨው ሰው ግን ምንም ሳይከፍሉ እነሱ የፈጠራው ባለቤት ይሆኑ ነበረ ፡፡ ነገር ግን ጃፓናውያን ይህን በመመልከት ሰራተኛው ለሚፈጥረው ፈጠራ ግን ከድርጅቱ ትርፍ መካፈል እንደሚችልና ወቅታዊ የሆነ ለክፍያን እንደሚያገኝ ደንግገዋል ፡፡

ይህን ህግ በማሻሻል ይበልጥ ሰራተኛው ቋሚ ተከፋይና ባለቤት እንደሆነ ደንግገዋል በዚህም የሰራተኞችን የፈጠራ በማበራታታት ላይ ይገኛሉ  ፡፡ ነገር ግን የዚህ ችግሩ አንድምታ ለምሳሌ 500 ፓተንቶችን ሊጠመቀም ይችላል ስለዚህ እነኚህን ሁሉ ፓተንቶች ባለቤቶችን መክፈልና ምን ያህል ሊደርሳቸው ይባል ገባል የሚለከውን ኮሚቴዎችን በማቋቋም ይወስናሉ ፡፡ በአሁኑ ወቅት አንዳንድ የኤክትሮኒክስ ምርቶች እስከ አስር ሺህ ፓተንቶችን ሲጠቀሙ ለእነኛ ሁሉ ማከፋፈሉና ክፍያውን መወሰኑ ይበልጥ ፈታኝ ስሆነባቸው ማበረታቻ ወይንም እንደ ቦነስ ያለ ክፍያን ለመክፈል በማሰብ ላይ ናቸው ፡፡

የፓተንትና የቅጂና ተዛማጅ መብቶች (Patent & Copyright) በአለም ላይ ውስብስብ ለአሰራር አስቸጋሪ ከሆኑ ህጎች አንዱና ዋነኛው ነው ፡፡

ሰበርና በሌላ ጊዜ የተለየ አቋም የያዘባቸው

አንድ ሰውም የውርስ መብት አለኝ ብሎ የሚያን ከሆነ የውርስ ይጣራልኝ ክሱን አቤቱታውን በሶስት አመት ውስጥ ማቅረብ ሲኖርበት ከሶስት አመት በኋላ ግን ይህ መብት አይኖረውም ይህን የመሳሰሉት በስነ ስርአት ህጉም ሆነ በዋናው የፍትሀ ብሄር ህጉ በግልፅ ያልተቀመጡ ነገር ግን በሰበር ሰሚው የህግ ትርጓሜ የተሰጠባቸው ናቸው ፡፡

ለዚህም አይነተኛ ማሳያው የሰበር ሰሚ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ሰበር ሰሚ ችሎት የሚወስናቸው አስገዳጅ የህግ ትርጓሜን የሚሰጥባቸው ጉዳዮች አንዳንዶቹ በፍትሀ ብሄርም ሆነ በወንጀል ህጎቹና  በስነ ስርአት ህግጋቶች በግልፅ መደንገግ የነበረባቸው ጉዳዮች ናቸው ፡፡ ነገር ግን ለአተረጓጎም ክፍትና አሻሚ ሆነው ሲያከራክሩ ሰበር ሰሚው በተለያየ ጊዜ በተደጋጋሚ የተለያየ አተረጓጎነም ሊሰጥባቸው ይስተዋላል ፡፡ የዳኞችን ስልጣን ለመወሰን በወጣው አዋጅ ላይ ሰበር ሰሚው በተመሳሳይ ጭብጥ ላይ ሌላ የተለየ ትርጓሜን መስጠት እንደሚችል የሚደነግግ ቢሆንም በስነ - ስርአት ህጉ ላይ በግልፅ ሊቀመጥ በሚገባው ጉዳይ ግን ሰበር ሰሚ ድረስ በተደጋጋሚ አከራካሪ መሆኑ ግን የህግ ክፍተት ነው ሊባል የሚችለው ፡፡ የክርክሩን ጭብጥ  በመለወጥም አንድ ሰው ምን ብሎ ነው ክስ ማቅረብ ያለበት የሚለውን እንዲሁ ሰበር ችሎት ከሰጠባቸው ውሳኔዎች ላይ ማየት ይቻላል፡፡

በፍትሀ ብሄር ህጉ በግልፅ ያልሸፈናቸው ለፍ/ቤት የቀረቡ ጉዳዮችን አካሄድ በተመለከተ ህጉ ከመውጣቱ በፊት ተፅፈው በስራ ላይ የነበሩ አግባብነት ያላቸውን ህጎች እንደ አግባብነቱ ስራ ላይ ሊውሉ የሚች ስለመሆኑ ነገር ግን አንድ ከሳሽ መጥሪያውን ለተከሳሽ ሳያደርስ ክሱን ቢተወው ወይም ከሳሽ ክስ አቅርቦ ለከሳሸ የሚላከውን መጥሪያ ከፍ/ቤት ውጪ አድርጎ ነገር ግን ለተከሳሽ መጥሪያውን ከማድረሱ በፊት ክሱ እንቋረጥ ያደረገ ከሳሽ ለዳኝነቱ የከፈለው ገንዘብ በሙሉ እንዲመለስለት የሚቀርበው ጥያቄ ተቀባይነት የሌለው ስለመሆኑና ፣ነገር ግን ክስ የመሰማቱ ሂደት ከመጀመሩ በፊት ክሱን በማንሳት መዝገቡ እንዲዘጋ ያደረገ ከሆነ ለዳኝነት ከከፈለው ገንዘብ ለፍ/ቤቱ በኪሳራ ስም የሚቀነሰው ተቀንሶ ቀሪው ገንዘብ ሊመለስት እንደሚገባ የፍብ/ስ/ስ ቁ 232 (1) 245 እና 278 እና የህግ ክፍል ማስታወቂያ 177/74 አንቀፅ 11 በመጥቀስ ብይን ሰጥቶበታል ፡፡

      አንድ ሰው መብቴ ነው ይመለከተኛል በሚለው ጉዳይ ላይ ሁለት ባለጉዳዮች በሚከራከሩበት ወቅት ክርክሩን የሚያውቅ ከሆነ ክርክሩ ከመጀመሩ በፊት ወይንም ክርክሩ ተጀምሮም ከሆነ ከመወሰኑ በፊት ችሎቱን አስፈቅዶ ወደ ክርክሩ መግባት እንዳለበት የፍትሀ ብሄር የስነ - ስርአት ሀጉ በግልፅ ይደነግጋል፡፡ ይሁን እንጂ እያወቀ ዝም ካለ ምን እንደሚሆን ግን የስነ  - ስርአት ህጉ በግልፅ ምንም የሚለው ነገር የለም ፡፡ እናም መብታችን ተነካብን የሚሉ ወገኖች በክርክሩ ወቅት ዝም ብለው ክርክሩ እንደሚደረግ እያወቁ ውሳኔ ከተወሰነ በኋላ ግን ውሳኔው አይመለከተንም ወይንም ውሳኔው ውድቅ ይደረግልን ቢሉ ምን ይሆናል የሚለው በሰበር በተደረገ ክርክር ላይ ሰበር የወሰነው ውሳኔ እንደሚያመለክተው ክርክሩን እሚያውቅ ወገን ከመወሰኑ በፊት ወደ ክርክሩ በመግባት መብቱን ማስከበር አለበት ፡፡ በፍትሀ ብሄር የስነ - ስርአት በአንቀፅ 41 መሰረት ጥቅም አለን የሚል ወገን ከሳሽን ወይንም የተከሳሽን እግር በመተካት ካልተቻለም ጣልቃ ገብ ሶስተኛ ወገን ሆኖ ችሎቱን አስፈቅዶ በክርክሩ ውስጥ መግባት እንደሚችል የፍትሀ ብሄር የስነ - ስርአት ህጉ ደነግጋል ፡፡ እነኚህን አንቀፆችን ሳይጠቀም ቢቀርና እያወቀ ዝም ቢል ግን ከፍርዱ እንደማያመልጥ ሰበር በሰጠው አስገዳጅ በሆነ (Precedent) የህግ ትንታኔ ተደንግጓል ፡፡ ይህም ፍርድ ቤቶችን ተገማች ለማድረግ መሆኑ ግልፅ ነው ፡፡

ሌላውም እንዲሁ አንድ ፍርድ በሃሰት በተመሰረተ መረጃ ከተበየነ በመጀመሪያ የሰበር ውሳኔ ከይግብባኝ በኋላ ይህንን ድጋሚ አንስቶ መጠየቅ አይቻልም ብሎ ሲወስን በሌላ ወቅት ደግሞ ይግባኝ ተብሎበት ከጸናም በኋላ ቢሆን በሀሰት መረጃ የተፈረደ ከሆነ ፍርዱ ሊሻር እንደሚችል ውሳኔ ሰጥቷል ፡፡ ይህም ሰበር በአንድ ጉዳይ ላይ የተለየ ጭብጥን በመያዝ ውሳኔን መስጠት እንደሚችል በተደነገገው መሰረት ነው ፡፡ በተመሳሳይም ተከራካሪዎች በሽምግልኛ ዳኝነት ለመጨረስ ‹‹አርቢትሬሽን›› (Arbitration) ተስማምተው ሲያበቁ የግልግል ዳኝነት ጉባኤው የሚሰጠው የመጨረሻ ይሆናል ብለው በውላቸው ውስጥ ከተዋዋሉ የግልግል ዳኝነት ጉባኤ ውሳኔ ለሰበር ቀርቦ ሊታይ አይገባም በማለት ከዚህ ቀደም የሰጠውን ውሳኔ የፌደራል ፍርድ ቤቶችን ለማሻሻል በወጣው አዋጅ 454/ 1997  አንቀጽ 2 (4) መሰረት በቅፅ 10 በሰ/መ.ቁጥር 42239 በሰበር ሊታይ ይችላል ሲል በይኗል ፡፡ ሁለቱ ተዋዋይ ወገኖች በውላቸው የዳኝነት ጉባኤው የሚሰጠው ውሳኔ የመጨረሻ ነው ብለው ቢዋዋሉም የግልግል ዳኝነት ጉባኤው ውሳኔ በፍርድ ቤት ሊታይ የሚችል ነው ብሎ አቋሙን ለውጦ ፈርዶበታል ፡፡ 

የአከራይ ተከራይን ህግን ብንወስድ በአንድ ወቅት አከራዩ በተከራዩ ላይ ምክንያትን በመጥቀስ እንዲለቅ ሲጠይቅ ምክንያቱ በቂ አይደለም በማለት ይልቀቅ መባሉ ተገቢ አይደለም ሲል ፣ በሌላ በኩል ደግሞ በተመሳሳይ ሁኔታ አከራዩ ምክንያት ጠቅሶ ተከራዩ ይልቀቅልኝ ሲል የጠየቀውን ደግሞ አከራዩ ይልቀቅ ማለት ይችላል ፣ ያለበለዚያ የአከራዩን መብት የሚያጣብብ ነው በማለት ቤቱ በአከራዩ ጥያቄ መሰረት ተከራዩ መልቀቅ አለበት ሲል የመጨረሻ ውሳኔ ሰጥቷል ፡፡ ምክንያት የጠቀሰው አከራይ ምክንያቱ በቂ አይደለም በሚል ማስለቀቅ አይችልም ሲባል በአንፃሩ ምክንያት ያልጠቀሰው አከራይ ግን በጥያቄው መሰረት ቤቱ እንዲለቀቅለት ተወስኖለታል ፡፡